Worden artiesten écht populairder als ze overlijden?

Eind maart 2020 komt plotseling het bericht dat Kenny Rogers, een van de grootste country-iconen, is overleden. Islands in the Stream, het duet van Kenny Rogers met Dolly Parton, wordt op alle radiostations gedraaid. Het is iets wat vaker gebeurd als een artiest overlijdt. Meestal is dit in combinatie met een stijging in de Top 2000 van Radio 2, de grootste muziekranglijst van Nederland met de afgelopen jaren gemiddeld meer dan drie miljoen stemmers. Ook grote sterren als David Bowie, Prince en Michael Jackson stegen in de lijst na hun overlijden. Waarom worden deze artiesten zoveel populairder als ze komen te overlijden? En geldt dat eigenlijk wel voor iedere artiest?

Een van de bekendste voorbeelden van dit fenomeen is Michael Jackson. Als hij in 2009 overlijdt, wordt overal ter wereld zijn muziek volop gedraaid. Ook verkoopt hij postuum meer dan 35 miljoen albums. In de Top 2000 is het effect van zijn dood goed te zien. “Ik heb op Billie Jean van Michael Jackson gestemd in het jaar dat hij overleed”,  geeft ook Radio 2-dj Jan-Willem Roodbeen, die al vijftien jaar deel uitmaakt van het dj-team van de Top 2000, toe. En Roodbeen is zeker niet de enige die Michael Jackson op zijn stemlijst had staan in 2009, het jaar dat de artiest overleed. Waar The King of Pop in 2008 met negen liedjes in de lijst staat, waarvan Billie Jean op plek 266 de hoogst genoteerde, bestormt hij in 2009 de lijst met 29 inzendingen, waarvan vier in de top 100 van de lijst.

De reden voor deze plotselinge stijging na de dood van The King of Pop is volgens Top 2000-specialist Norbert Pek te vinden in de media, die daarbij informeert en enthousiasmeert. Pek, medeauteur van Het Grote Koffietafelboek – 20 jaar Top 2000, dat in 2019 werd uitgebracht, legt uit: “Als een artiest overlijdt, is er een nieuwsbericht. Opeens krijgt iedereen de naam van dezelfde artiest binnen. De mensen die bekend zijn met zijn muziek gaan het opnieuw luisteren, vaak omdat ze een emotionele band met de muziek hebben.” Maar ook bij mensen die de artiest niet kennen, komt het nieuwsbericht binnen. “De necrologieën van de artiesten zijn altijd lovend, in talkshows wordt verteld hoe bijzonder een bepaalde artiest was en wat hij voor de muziek heeft betekend. Personen die de artiest in kwestie niet kennen worden geënthousiasmeerd en gaan zich verdiepen in de artiest.”

Ook Rebecca Schaefer, universitair docent Gezondheids- en Klinische Neuropsychologie in Leiden, deelt die mening. “Het is een combinatie van het trekken van aandacht door de media met een neiging tot het engageren met verhalen met drama. Mensen hebben een gevoel voor drama. Dus als iemand iets naars overkomt, trekt dit extra aandacht en hebben we meer aanleiding om naar die muziek te luisteren.” Ook voegt ze hieraan toe dat het te maken heeft met de herinnering die we bij bepaalde muziek hebben. “Het drijft vooral op het mechanisme dat mensen worden herinnerd aan iemand. Een sterfgeval kunnen we vaak spiegelen aan onze eigen ervaringen en herinneringen.” Maar die hoeft niet per se aan een bepaalde artiest of bepaald nummer gekoppeld te zijn, maar kan ook een herinnering zijn aan het overlijden van een artiest. “Er zijn veel mensen die van tevoren niet volledig weten waar ze op gaan stemmen”, maakt Pek hierover duidelijk. “Als ze dan moeten gaan kiezen, denken ze aan het eerste wat in ze opkomt en dat zijn vaak de artiesten die recent in het nieuws zijn geweest.” Roodbeen voegt hieraan toe dat het een artiest voor even naar voren brengt. “Ze zitten dan dichterbij in het geheugen.”

Collectief muziekgeheugen
De Top 2000, die vanaf 1999 wordt uitgezonden op Radio 2, kan worden gezien als een lijst die het jaar samenvat. Zo horen bepaalde nummers vaak bij een bepaald jaar, denk aan John Lennon met Imagine na de aanslag op de Bataclan in november 2015, of Normaal met De Boer dat is de Keerl, in het teken van de boerenprotesten van 2019. “Het stemmen is vaak ook een ode aan een bepaald jaar. De dood van een artiest is in principe ook een nieuwsfeit dat het jaar kenmerkt”, legt Pek uit. Roodbeen ziet de lijst eveneens als het collectieve muziekgeheugen, waarin het jaar van de lijst centraal staat. “Je ziet altijd iets van de tijdsgeest van dat jaar terug. Een artiest die overlijdt is ook een factor van die tijdgeest, want zijn dood zorgt ervoor dat de artiest actiever in de herinnering komt.”

Voorbeelden als Michael Jackson, David Bowie en Prince komen terug in dit collectieve muziekgeheugen, maar er is niet genoeg ruimte voor iedere overleden artiest. Gedurende het Radio 2 Top 2000-tijdperk hebben er 1991 unieke artiesten in de lijst gestaan. Van al die unieke artiesten zijn er, vanaf het jaar 2000, 322 overleden.  Maar van 136* van deze 322 overleden artiesten is een stijging of nieuwe binnenkomer te zien, wat betekent dat het grootste deel van de overleden artiesten niet populairder wordt. Waarom stijgt Benny Neyman in 2008 niet, maar Ramses Shaffy in 2009 wel?

Dat heeft alles te maken met de impact die hun muzikale carrière heeft gehad op het muziekgeheugen, waarbij ook de media om de hoek komt kijken. “Hoe groter een artiest was, hoe meer aandacht dat hij krijgt. Als een artiest weinig indruk heeft gemaakt op ons muziekgeheugen, krijgt hij minder media-aandacht als hij overlijdt”, is Roodbeen van mening.

Pek voegt hieraan toe dat, in het geval van Benny Neyman, ook de tijd van overlijden van belang is. “Hij heeft niet zo’n grote impact gehad als André Hazes of Ramses Shaffy, maar hij is ook in februari overleden.” Tussen februari en december, de maand waarin gestemd wordt voor de Top 2000, zat nog veel tijd waarin de dood van Benny Neyman door andere gebeurtenissen kon worden overschaduwd. Hierdoor kroop hij in december niet naar de voorkant van het geheugen van de meeste stemmers en steeg hij niet in de lijst: hij verloor zelfs meer dan honderd plekken.

Maar, zelfs als een artiest na het sluiten van de stemweek overlijdt, kan hij of zij het jaar daarna nog flink stijgen in de lijst. Kijk bijvoorbeeld naar George Michael, popzanger, liedjesschrijver en onderdeel van het succesvolle Engelse duo Wham! Hij overleed op Eerste Kerstdag 2016, maar precies één jaar later stijgt hij met alle tien zijn inzendingen in de Top 2000 van 2017, waar ook nog eens zes nummers nieuw binnenkomen in de lijst. Zo gaat er een heel jaar overheen, maar stijgt hij alsnog in populariteit in de Top 2000. “In het geval van George Michael lag het er ook aan dat hij veel fans had, dat veel mensen zich in hem gingen verdiepen en dat zijn persoon veel werd uitgelicht. Het is een hele grote naam, dus dat zingt nog heel lang door”, maakt Pek hierover duidelijk. “Als hij een maand eerder was overleden, had hij waarschijnlijk nog hoger en met nog meer nummers erin gestaan.”

Uit de noteringen van de Top 2000 blijkt dat artiesten die overlijden niet altijd in populariteit toenemen. Artiesten met een grootse carrière die overlijden, worden breed uitgemeten in de media. Dit zorgt enerzijds voor emotionele gevoelens en herinneringen en anderzijds voor meer verdieping in de persoon en artiest, met een positieve stijging in de Top 2000 als gevolg. Maar, deze uitgebreide media-aandacht is alleen weggelegd voor de artiesten die een belangrijke impact hebben gehad op ons collectieve muziekgeheugen. Artiesten die maar bekend zijn van enkele nummers en geen rijke historie hebben in de Top 2000 raken in de vergetelheid, ook na hun overlijden, en liggen niet vooraan in het geheugen tijdens de stemweek in december, zeker als deze artiesten al vroeg in het jaar hun laatste adem uitblazen. Dus helaas ligt ook voor Kenny Rogers, die de afgelopen jaren alleen met Islands in the Stream in de lijst voorkwam, waarschijnlijk geen grote stijging in het vooruitzicht.

4 gedachten over “Worden artiesten écht populairder als ze overlijden?”

  1. Pingback: Analyse: De 11 ‘Onderzoekswapens’ – Nick Dierckx

  2. Pingback: The effect of passing away on Top 2000 ranking – Data Science Everywhere

Laat een antwoord achter aan Nick Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *